Kalendarz- z łacińskiego kalendae- „pierwszy dzień miesiąca”, system rachuby dni i dłuższych odstępów czasu. Obecnie używanym prawie na całym świecie kalendarzem jest kalendarz gregoriański

Kalendarz juliański

kalendarz słoneczny opracowany na życzenie Juliusza Cezara przez astronoma egipskiego Sosygenesa i wprowadzony w życie 1 stycznia 46 p.n.e. jako kalendarz obowiązujący w państwie rzymskim. Obowiązywał w Europie przez wiele stuleci: w Polsce do 1582, w Rosji do 1918 a w Grecji aż do 1923. Niektóre kościoły wciąż jeszcze posługują się kalendarzem juliańskim. Powodem reformy kalendarza było to, że wcześniej stosowany księżycowy kalendarz rzymski rozregulował się, w wyniku czego w 46 p.n.e. kalendarzowy grudzień wypadał we wrześniu. Dlatego, żeby ponownie zsynchronizować kalendarz z porami roku, rok 46 p.n.e. wydłużono o 90 dni. Kalendarz juliański ustalał długość roku na 365 dni plus jeden dzień przestępny co 4 lata. Średnia długość roku wynosiła 365,25 dnia.

W wyniku reformy zmianie uległa długość poszczególnych miesięcy:

Martius (31) - poświęcony Marsowi, •
Aprilis (30) - poświęcony Wenus, •
Maius (31) - poświęcony wszystkim bogom, •
Iunius (30) - poświęcony prawdopodobnie Lucjuszowi Juniusowi Brutusowi, albo Junonie, •
Quintilis (31) = 'piąty', •
Sextilis (31) = 'szósty' - później Augustus na cześć cesarza Augusta, •
September (31) = 'siódmy' - cesarz Kaligula zamierzał zmienić nazwę miesiąca na "Germanicus", jednak zmiany nie zostały oficjalnie przyjęte i September został Septembrem, •
October (30) = 'ósmy', •
November (31) = 'dziewiąty', •
December (30) = 'dziesiąty', •
Ianuarius (31) - poświęcony Janusowi, •
Februarius (28) - przeznaczony na odbywane przed początkiem nowego roku februa, czyli obrzędy oczyszczające.

Dopiero od 8 roku n.e. lata przestępne liczone są co 4 lata. Wcześniej, wbrew woli Cezara, liczono je najprawdopodobniej co 3 lata (zapewne przez pomyłkę albo niedbałość odpowiedzialnego kapłana). Pierwszymi latami przestępnymi były 45 p.n.e., 42 p.n.e. i 39 p.n.e. aż do 9 p.n.e., kiedy odkryto nieprawidłowość. Dlatego też cesarz Oktawian August zarządził, aby od roku 9 p.n.e. skorygować ten błąd nie wstawiając przez jakiś czas dodatkowych dni do lat przestępnych. Na cześć Oktawiana Augusta miesiąc sierpień (Sextilis) nazwano jego imieniem (Augustus). Nieprawdą jest natomiast podawana często historia jakoby wydłużył on długość tego miesiąca kosztem lutego (gdyż jakoby miesiąc poświęcony Augustowi miał mieć taką samą długość jak miesiąc poświęcony Cezarowi). W rzeczywistości długość miesięcy taka jaką znamy dziś została ustalona już za czasów reformy Cezara.
Poniżej kolejność dla roku urzędowego (rok religijny nadal zaczynał się w marcu):

Ianuarius (31) - poświęcony Janusowi, •
Februarius (28) - przeznaczony na odbywane przez początkiem nowego roku sakralnego februa, czyli obrzędy oczyszczające. •
Martius (31) - poświęcony Marsowi, •
Aprilis (30) - poświęcony Wenus, •
Maius (31) - poświęcony wszystkim bogom, •
Iunius (30) - poświęcony prawdopodobnie Lucjuszowi Juniusowi Brutusowi, albo Junonie, •
Iulius (31) - na cześć Juliusza Cezara, który urodził się w tym miesiącu, •
Augustus (31) - na cześć cesarza Augusta, •
September (30) = 'siódmy', •
October (31) = 'ósmy', •
November (30) = 'dziewiąty', •
December (31) = 'dziesiąty'

Na temat tego, które lata do 4 roku n.e. włącznie były przestępne, do dziś toczą się dyskusje historyków. Pewne są dopiero lata przestępne od 5 roku n.e.
 Kalendarz juliański utrzymał wszystkie zewnętrzne cechy poprzedniego, księżycowo-słonecznego kalendarza rzymskiego, a zwłaszcza wstawianie dodatkowego dnia w roku przestępnym pomiędzy 24 a 25 lutego, oraz podział miesiąca na fazy księżyca (co w czysto słonecznym kalendarzu juliańskim nie miało żadnego odbicia w rzeczywistości i utrzymywało się siłą przyzwyczajenia). Dodatkowo, mimo zmiany długości miesięcy, terminy Non oraz Idów pozostały takie, jak przed reformą Cezara - to znaczy, Idy wypadały 15 dnia tych miesięcy, które w kalendarzu królewskim mają po 31 dni (jest to marzec, maj, lipiec i październik), a w pozostałych trzynastego. Widać po tym, że terminy te straciły w ludzkiej świadomości związek z fazami księżyca na długo przed reformą juliańską.
W IV w. n.e. pod wpływem religii orientalnych zaczęto stosować podział miesiąca na tygodnie.

Dni tygodnia nazywały się jak następuje:

dies Lunae - (dzień księżyca) - poniedziałek •
dies Martis - (dzień Marsa) - wtorek •
dies Mercurii - (dzień Merkurego) - środa •
dies Iovis - (dzień Jowisza) - czwartek •
dies Veneris - (dzień Wenus) - piątek •
dies Saturni albo Sabbatum - (dzień Saturna) - sobota •
dies Solis - (dzień słońca) - niedziela

Kalendarz juliański spóźniał się (o 1 dzień na 128 lat) w stosunku do astronomicznego, został więc zastąpiony przez obecnie obowiązujący kalendarz gregoriański.

Kalendarz gregoriański

 Kalendarz gregoriański – kalendarz słoneczny, zreformowany kalendarz juliański autorstwa Luigiego Lilio. Jest to w zasadzie kalendarz juliański, do którego wprowadzono niewielką poprawkę mającą na celu zniwelowanie opóźnienia w stosunku do roku zwrotnikowego, narosłego od roku 46 p.n.e. oraz zapobieżenie jego powstawaniu na przyszłość. Kalendarz juliański spóźniał się 1 dzień na 128 lat, natomiast opóźnienie kalendarza gregoriańskiego wynosi 1 dzień na ok. 3000 lat.
Różnice pomiędzy kalendarzami juliańskim a gregoriańskim sprowadzają się do dwóch spraw: •

1. usunięcia 10 dni, od 5 do 14 października 1582 roku; miało to na celu skorygowanie powstałego opóźnienia,

2.  wprowadzeniu zasady, że lata podzielne przez 4, ale nie przez 100 będą przestępne, z wyjątkiem tych podzielnych przez 400 (lata 1600 i 2000 były w kalendarzu gregoriańskim przestępne, a 1700, 1800 i 1900 nie).

Trzeba nadmienić, że wspomniana korekta nie dotyczyła całości opóźnienia narosłego od 46 p.n.e., lecz tylko jego części. Przywrócono mianowicie kalendarz do stanu, w jakim był w czasie soboru nicejskiego w roku 325 n.e. Ma to ten skutek, że termin np. przesilenia zimowego wypada u nas 21 grudnia, podczas gdy w czasach Cezara przypadało to 24 grudnia. Powód wprowadzenia częściowej korekty związany jest z faktem, iż na soborze nicejskim ustalono m.in. zasadę wyznaczania świąt Wielkanocy w kalendarzu juliańskim, która opiera się na założeniu, że równonoc wiosenna przypada na 21 marca. Aby uniknąć ponownego przeliczania tablic komputystycznych, rachubę dni przesunięto tak, aby równonoc wiosenna znów przypadała na tę właśnie datę.
Odpowiednia bulla została wydana przez papieża Grzegorza XIII (łac. Gregorius XIII – stąd nazwa kalendarza) w 1582 roku, jednak poszczególne kraje przyjęły nowy kalendarz w różnych latach (niektóre dopiero w XX wieku), a niektóre kościoły wciąż jeszcze posługują się kalendarzem juliańskim.
Warto nadmienić, że fakt zmiany kalendarza bullą papieską stanowił kontynuację zwyczajów starożytnego Rzymu. Mianowicie w państwie rzymskim kalendarzem opiekował się najwyższy kapłan – Pontifex Maximus; funkcję tę w roku 45 p.n.e. – kiedy wprowadzono kalendarz juliański – pełnił Juliusz Cezar, w czasach chrześcijańskich natomiast tytulaturę tę przejęli papieże.
Kalendarz był wprowadzony natychmiast 15 października jedynie w Hiszpanii, Portugalii, Polsce, i prawie całych Włoszech. W niedługim czasie poszło za tym przykładem wiele innych krajów katolickich. Niektóre kraje protestanckie adaptowały kalendarz jedynie po części a niektóre dopiero w późniejszym czasie (np. w Wielkiej Brytanii w r. 1752).
Jako ostatnie kraje Europejskie wprowadzające kalendarz były ogólnie te w których większość ludności wiązała się z kościołami prawosławnymi. Ostatnim europejskim krajem wprowadzającym zmianę z kalendarza juliańskiego była Grecja w r. 1923. Zaś ostatnim w świecie krajem, który wprowadził kalendarz gregoriański była Turcja w r. 1927, która do tego czasu używała kalendarza muzułmańskiego, chociaż oficjalna data zmiany kalendarza jest podawana jako r. 1917. Republika Chińska oficjalnie zaadaptowała ten kalendarz w r. 1912, potem po długim czasie rewolucji ponownie był on wprowadzony w r. 1929. Gdy Chińska Republika Ludowa została utworzona w r. 1949, lata zaczęto odliczać tak jak na Zachodzie, a nie od roku 1912 jako pierwszego.